* دکتر حمیدرضا محمودی
هر ساله در روز تاسیس سازمان بهداشت جهانی این روز به نام روز جهانی بهداشت گرامی داشته شده و یک موضوع بهداشتی که در تمام جهان وجود دارد انتخاب و متعاقب آن برنامه هایی در سطح بین المللی- منطقه ای و محلی طراحی و سازمان دهی می شود.
و اینک تمرکز این روز در سال 2011 بر روی مقاومت به داروهای ضد میکروبی و گسترش آن است.
" Anti microbial resistance and its spread world wide "
این تمرکز ویژه البته بر روی اپیدمهای سل، مالاریا و HIV/AIDS است. از آنجائیکه مقاومت به داروها و گسترش جهانی آن باعث از بین رفتن اثربخشی بسیاری از داروها می شود. سازمان بهداشت جهانی با انجام برنامه ریزی های مدون خود تصمیم به حفظ و اثر بخشی این داروها به روی نسل های آینده دارد.
ما در دوره ای زندگی می کنیم که نیاز به آنتی بیوتیک داریم. اما اگر پدیده مقاومت داروئی فراگیرشود، دیگر داروها بی تاثیر می شوند. تا قبل از کشف آنتی بیوتیک ها در دهه 1940 مردم از بیماریهای عفونی می مردند، اما امروزه واقعاَ نمی توانیم دنیایی بدون آنتی بیوتیک تصورنمود.
اگر به دلیل همین مقاومت میکروبی این داروها را از دست بدهیم در واقع به سال 1940 برگشت خواهیم کرد. انگار آنتی بیوتیک کشف نشده است. همین عامل یک تضاد بین پسامدرنیزم موجود در علوم پزشکی و ناکارآمدی داروها بوجود می آورد. و ما دوباره به دوران چالش های ناشی از بیماریهای دهه 40 بر می گردیم.
در واقع داروهای ضدمیکروبی شامل آنتی بیوتیک ها، ضدانگل ها، ضدقارچ ها، داروهای شیمی درمانی و ضدویروس ها هستند و مقاومت ضدمیکروبی که اغلب به عنوان مقاومت دارویی شناخته می شود هنگامی اتفاق می افتد که باکتری ها و ویروس ها به گونه ای تغییر می کنند که ارائه داروهای استاندارد قبلی برای درمان عفونت حاصل از آن بی اثر می شود. این موضوع یک نگرانی عمده بوجود می آورد . وقتی مقاومت به داروهای خط اول ایجاد شود ما مجبوریم از داروهای گران تر استفاده کنیم . که موجب تحمیل هزینه های بالاتر به جامعه می شود. در واقع دستاوردهای پزشکی مدرن در معرض خطر قرار می گیرد. و بسیاری از پروسه های جراحی، پیوند اعضاء و شیمی درمانی به خطر می افتد.
عواملی که موجب این مقاومت می شود عبارتند از تشخیص و تجویز داروهای نابجا برای بیماران، مصرف بیش از حد یا ناکافی دارو، ضعف در سیستم های مراقبتی و کنترلی، ضعف در سیستم تهیه دارو از منابع متعبر و حتی دسترسی آسان به آنتی بیوتیک ها از مجموعه عوامل این مقاومت می باشند. پیچیده شدن ساختارهای ژنتیکی میکروبها نیز یکی از مهمترین این عوامل می باشد.
امروزه مقاومت به داروها موجب ایجاد چهارصدو چهل نوع سل مقاوم به داروها شده که سالانه 150 هزار مرگ ایجاد می کند. مقاومت به نسل جدید مالاریا در کشورهای مالاریا خیز گسترش جهانی پیدا کرده است. بنابراین مقابله با مقاومت دارویی نیاز به 2 مداخله دارد یکی بهبود مصرف داروهای ضدمیکروبی و جلوگیری از انتقال ارگانیزم های مقاروم و دوم اجرای دقیق برنامه های WHO مانند کنترل عفونت ، بهداشت باروری ، برنامه های امنیت غذایی ، کنترل بیماریهای سل و مالاریا و برنامه های پیشگیری بیماریهای HIV/AIDS .
ما امروز ه در وضعیت بحرانی در رابطه با مصرف خودسرانه دارو قرار داریم.
مصرف سرانه داروهای تزریقی در ایران 4/11 است در حالیکه این رقم 4 برابر رقم در کشورهای در حال توسعه است. از آنجائیکه فرهنگ بارز دارویی در ایران استفاده از داروهای تزریقی است تحقیقات نشان می دهد 30 درصد از عوارض دارویی مربوط به همین داروهای تزریقی می باشد. کشور ما جزو دومین کشور آسیا بعد از چین و بیستمین کشور جهان به لحاظ مصرف داروست . هر ایرانی 4 برابر میانگین جهانی دارو مصرف می کند. و بیش از 50 درصد نسخه های پزشکان حاوی آنتی بیوتیک است که باید اصلاح گردد.
مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها سالانه چهارصد میلیارد تومان را به هدر می دهد. کل فروش دارو در کشور یک هزار و نهصد میلیون میلیارد تومان بوده که سیصد میلیارد آن آنتی بیوتیک است. امروزه اشکال مقاوم مالاریا، عفونت های بیمارستانی، اسهال های خونی، گنوره و انواع سل ایجاد شده که دیگر به آنتی بیوتیک های معمول جواب نمی دهند. در درمانگاههای مستقر در منطقه پارس جنوبی آنتی بیوتیک ها در رده دوم مصرف پس از ضددردها قرار دارند . که بسیار نگران کننده است. به نظر اینجانب اصلاح فرهنگ دارویی یا تغییر الگوهای مصرف یک عزم ملی را می طلبد. و به تلاش بسیار زیادی در این زمینه نیاز دارد. در پایان چند توصیه که FDA در مصرف آنتی بیوتیک ها دارد ذکر می نمایم.
1- هرگز آنتی بیوتیک را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید.
2- هرگز آنتی بیوتیک تجویز شده برای خود را به دیگران پیشنهاد ننمائید.
3- هرگز آنتی بیوتیک های تاریخ مصرف گذشته را مصرف نکنید.
4- همیشه دوره درمان آنتی بیوتیک را کامل نمایید.
* رییس امور دارویی منطقه پارس جنوبی